İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi çalışmalarında izlenecek sıra ve uygulanacak yöntemler, çalışmanın etkinliğinin artıran son derece önemli bir konudur.
İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi, son yıllardaki uygulama biçimiyle sadece bir mevzuat gereksinimi olarak değil, önleyici yaklaşım ve personel farkındalığı konusunda önemli bir araç olarak kullanılmalıdır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Adımları

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Ekibinin Oluşturulması

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi ekibi Personel Listesindeki kişiler arasından ve gerektiğinde dış görevlendirme ile üst yönetim tarafından belirlenir ve onaylanarak yürürlüğe girer. Bu kişiler:

• İşveren veya işveren vekili,
• İş Güvenliği Uzmanı,
• İşyeri Hekimi,
• İşyerindeki çalışan temsilcileri,
• İşyerindeki destek elemanları,
• İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar.

İhtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki yetkili uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınabilir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir vekil tarafından sağlanabilir.

Tehlikelerin tanımlanması

Tehlikeler, İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi ekibi tarafından tüm çalışma ortamlarının göz önünde bulundurulmasıyla belirlenir.Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamına göre aşağıda belirtilen bilgiler toplanır ve kayıt altına alınır;

• Personel Listesinde tanımlanan tüm çalışanların organizasyondaki yeri, yapılanması Organizasyon Şeması ile tanımlanır. Şemadaki her görevin yapması gerekenler, yetki ve sorumlulukları tanımlanır.
• İşyeri bina ve eklentilerinin vaziyeti Kat Yerleşim Planları ile tanımlanır. Kat Yerleşim Planında giriş çıkış noktaları, acil çıkış noktaları başta olmak üzere tüm bölümler tanımlanır.
• Üretim süreç ve teknikleri Üretim Süreci ile tanımlanır.
• Kullanılan makine, ekipman, araç-gereçler Makine Ekipman Listesiyle tanımlanır. Her biri için Kullanım Bakım Emniyet Talimatı hazırlanır.
• Üretimde kullanılan hammadde, yarı mamul, yardımcı malzeme ve diğer maddeler tanımlanır ve sarfiyat durumu takip edilir.
• Artık ve atıklarla ilgili işlemler için çevre mevzuatına uygun bildirimler yapılır.
• Mevzuat gereği alınacak/alınan çalışma izin belgeleri belirlenir, tanımlanır ve süresi geçmeden takibi sağlanır.
• Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet vb özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları Özlük Dosyalarında bulundurulur. Tüm kayıtların eksiksiz tamamlanması sağlanır.
• Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumları  tanımlanır.
• Önceki iş teftiş raporlarıyla ilgili tespit edilen uygunsuzluklar kayıt altına alınıp takibi sağlanır.
• Varsa Meslek hastalığı veya İş Kazalarıyla ilgili kayıtlar Özlük Dosyalarında muhafaza edilir ve takibi sağlanır.
• İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtların oluşturulması sağlanır.
• Kullanılan kimyasalların Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarına göre kullanımı, muhafazası sağlanır.
• İSG Ortam ölçümleri ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları ölçüm dosyasında muhafaza edilir.
• Varsa önceki yapılmış risk değerlendirme çalışmalarında belirlenen tehlikeler gözden geçirilir.
• Acil durum planları Acil Durum Yönetimi Prosedürüne uygun belirlenir.
• Gerekli olduğundan Patlamadan Korunma Dokümanı,
• İSG ile ilgili tehlikelerin belirlenmesinde tüm çalışanların katılımı sağlanır. Çalışan Temsilcisi ve Destek Elemanın dışında tüm çalışanların İSG ile görüşleri kayıt altına alınır.
• Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken sektördeki benzer imalat yapan işyerlerindeki meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değerlendirilir. (Meslek Hastalıkları Hastanesi yazışmaları, TÜİK Sektörel İş Kazası istatistikleri)
• Toplanan bilgiler ışığında; İSG ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir.
• Tehlikeler belirlenirken ayrıca aşağıdaki hususlardan kimin nasıl etkileneceği de göz önünde bulundurulur;
• İşletmenin yeri, komşu işletmeler nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikelerin belirlenmesinde Çevre Vaziyet Planı göz önünde bulundurulur.
• Seçilen alanda, işyeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya Kat Yerleşim Planında olmayan ilavelerin yapılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir ve alınması gereken tedbirler gerçekleştirilir.
• İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı, depreme dayanıklılık durumuyla ilgili  varsa tehlikeli durumlarla ilgili tedbirler alınır.
• Bina ve eklentilerinde kullanılan yapı malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir ve alınması gereken gereken tedbirler gerçekleştirilir.
• Bakım ve onarım işlerinden kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir ve alınması gereken tedbirler Kullanma Talimatlarında tanımlanır ve bu esaslara uygun çalışılarak tehlikelerin önlenmesi sağlanır.
• İşyerinde yürütülecek her türlü faaliyet esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzenden kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir ve alınması gereken tedbirler takip edilir.
• Ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan diğer kişilerden (taşeron çalışanları vb) kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir. Ve gerekli bilgilendirme sağlanır, tehlikelerin önlenmesi için gerekli tedbirler alınır.
• İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçlerden kaynaklanabilecek tehlikeler için gereken tedbirler gerçekleştirilir.
• Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenlerinden kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir ve gereken tedbirler gerçekleştirilir.
• Isıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma vb donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir ve gereken tedbirler gerçekleştirilir.
• Yangın önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir ve gereken tedbirler gerçekleştirilir.
• İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir. Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük esaslarına göre tedbirlerin alınması sağlanır.
• Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir ve gereken tedbirler gerçekleştirilir.
• Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikelerin önlenmesi için gerekli düzenlemeler yapılır ve yürüme ve ulaşım yolları tanımlanır.
• Çalışanların İSG ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesinden kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenir. Bilinçlendirmeyi sağlamak ve artırmak için eğitimler düzenlenir. Yetkili kişi ve kurumlarca düzenlenen eğitimler kayıt altına alınır. Eğitim sonrası düzenlenen Eğitim Sertifikaları özlük dosyalarında muhafaza edilir.
• Çalışma izni gerektiren gereken durumlar için belirlenen tehlikeleri önlemek için izin esasları belirlenir. Yüksekte Çalışma, Ateşli Çalışma, Kapalı Alanlarda Çalışma için gerekli izinler alınır. İzin olmadan çalışma yapılmaz.
• Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik vb tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır.

Risklerin belirlenmesi ve analizi

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi kapsamında tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur.

Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler esas alınarak bir yöntem belirlenerek analiz edilir.(5X5 matrisi, 3X3 matrisi, Kinney Metodu vb.)

Risk Değerine göre yapılması gereken eylemler için ayrıca bir tablo belirlenir.

Risk Kontrol Adımları

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır.

Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki hiyerarşiye uygun adımlar atılır;

• Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması sağlanır.
• Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi sağlanır.
• Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi sağlanır.

Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak sorumlu kişi/bölüm, başlama ve bitiş tarihi bilgileri tanımlanır ve takip edilir.

Belirlenen faaliyetler düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır.

Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilir. Uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır.

Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar tekrarlanır.

Dokümantasyon

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi, asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir.

• İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı.
• Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri.
• Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi.
• Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı.
• Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler.
• Tespit edilen riskler.
• Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler.
• Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları.
• Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi.

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk değerlendirmesinin yenilenmesi

Yapılmış olan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir.

Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir.

• İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması.
• İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi.
• Üretim yönteminde değişiklikler olması.
• İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi.
• Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması.
• Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi.
• İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması.